Những ai đã từng một lần đặt chân đến Côn Đảo đều không sao quên được vẻ đẹp say mê lòng người, những cảnh sắc kỳ thú của biển trời, đồi núi, rừng cây, bờ biển mà thiên nhiên đã hào phóng ban tặng cho Côn Đảo. Hành trình du lịch Côn Đảo được xem là hòn đảo du lịch với những bãi tắm hoang sơ và tuyệt đẹp, làn nước trong xanh mát lạnh, bãi cát dài phẳng mịn. Không khí trên đảo thật trong lành, thị trấn mơ màng dưới bóng những cây bàng cổ thụ và những bờ tường rêu phong, Côn Đảo được ví như thiên đường nghỉ dưỡng.
Côn Đảo với cảnh quan hấp dẫn lòng người là vậy, nhưng chiến tranh xâm lược, sự đô hộ và áp bức của thực dân Pháp và các thế lực đế quốc xâm lược đã biến Côn Đảo thành địa ngục trần gian, nơi hệ thống nhà tù có quy mô lớn nhất và tàn khốc nhất Đông Nam Á. Với thời gian dài đô hộ của các thế lực thực dân, đế quốc, mười sáu hòn đảo giữa biển khơi xanh biếc cây cối đã phải đè nặng trên mình Nhà tù, tháp canh, trại lính… Thế nhưng từ trong bóng tối của ngục tù, những ngọn lửa của lòng yêu nước, của ý chí đấu tranh kiên cường bất khuất, ngọn lửa của lý tưởng cộng sản vẫn bùng cháy mãnh liệt và trở thành chủ nghĩa anh hùng bất diệt.
Chuồng Cọp kiểu Pháp
Đến thăm lại những di tích của hệ thống nhà tù hôm nay, điểm dừng chân đầu tiên là Banh 1, sau này được chế độ Mỹ ngụy đổi tên thành trại Phú Hải. Banh 1 được xây dựng vào năm 1862, nằm ở ngay trung tâm thị trấn Côn Đảo, có diện tích rộng hơn 12.000 m2, bao gồm 10 khám lớn, trong đó có 1 khám tử hình, 20 xà lim biệt giam bằng đá, 1 khám đặc biệt, 1 hầm xay lúa… Bước chân vào thăm bối khám phòng biệt giam, chúng tôi mới cảm nhận được phần nào sự hà khắc đến nghiệt ngã của chế độ lao tù Côn Đảo, mỗi khám lớn như thế này chúng giam giữ, gông cùm hàng trăm con người…
Trại Đại Phú Sơn được xây dựng từ năm 1916, có tổng mặt bằng hơn 13.000 m2, chủ yếu để giam cấm cố từ nhân chính trị, những tù nhân vượt ngục bị bắt trở lại và những tù nhân bị án tử hình sắp thi hành án. Tại đây đồng chí Tổng Bí thư Lê Hồng Phong, người chiến sĩ cộng sản xuất sắc, một người con ưu tú của quê hương Nghệ An đã bị biệt giam và trút hơi thở cuối cùng trong xà lim số 5 vào ngày 06/09/1942.
Hệ thống chuồng cọp kiểu Mỹ Côn Đảo hay còn gọi là trại Phú Bình được chế độ Mỹ ngụy xây dựng và hoàn thành vào năm 1971 bao gồm 120 phòng biệt giam, được mệnh danh là nhà tù trong nhà tù của Côn Đảo, với những kiểu giam giữ hành hạ như thời trung cổ. Đây là nơi Mỹ ngụy nhốt những chiến sĩ cộng sản, những đối tượng mà chúng cho là cứng đầu, cứng cổ và là phần tử nguy hiểm nhất. Gọi là chuồng cọp vì nhà tù được xây dựng với hàng song trần trên nóc, cai ngục sẽ đi dọc hành lang phía trên để kiểm soát, theo dõi người tù bị nhốt trong cũi phía dưới không khác gì thú vật. Trên hàng song sắt, các cai tù cằm sẵn những chiếc gậy dài sẵn sàng chọc xuống bất cứ tù nhân nào. Trên mỗi buồn giam chúng để 1 thùng nước và 1 thùng vôi bột, tù nhân nào khát chúng đổ ào nước xuống, khi có dấu hiệu phản đối chúng rắc vôi bột mịt mù vào mắt người trong chuồng cọp.
Nghĩa Trang Hàng Dương
Nhà tù Côn Đảo là công cụ của chủ nghĩa thực dân đế quốc để đàn áp Cách mạng Việt Nam, khủng bố những người yêu nước nhưng đồng thời nhà tù Côn Đảo cũng là chiến trường đặc biệt, nơi diễn ra các cuộc chiến đấu vô cùng ác liệt, đấu tranh một mất một còn của thế hệ người Việt Nam yêu nước chống lại bọn cướp nước, khẳng định ý chí bất khuất của con người Việt Nam.